Een topnotering, een hit. Termen die in de populaire popmuziek thuishoren. Er is echter steeds meer belangstelling voor klassieke muziek en eigentijdse klassieke muziek. Je zou kunnen zeggen dat ook die klassiekers steeds meer aan populariteit winnen. Waar hebben we het dan over? Met stip binnengekomen!
Klassieke muziek kent een eigen doelgroep, en die lijkt zich uit te breiden. Sterker nog, klassieke muziek raakt steeds meer populair. Dat klinkt tegenstrijdig, klassiek en populair, maar sinds het tv-programma Maestro en sinds Tijl Beckand de kijker meenam op zijn reis langs van alles wat met Beethoven te maken heeft en het zelfs aandurfde de Negende Symfonie te dirigeren, heeft een groot aantal mensen op een laagdrempelige manier kennis gemaakt met de klassieke muziek, en deze soms zelfs -voor het eerst-, omarmd.
Inmiddels is er een rangschikking van composities, zo noem je nummers, songs of liedjes die voor ‘klassiek’ doorgaan, die een ware hitlijst vormen. De Klassieke Top 400 is er zo een. Luisteraars van radio 4 mogen daar jaarlijks voor stemmen. Daarin kom je bijvoorbeeld naast de bekende Mozart, Bach, Beethoven, Schubert, Rachmaninov en Vivaldi ook Simeon ten Holt tegen met Canto Ostinato, waar we eerder op 50plus aandacht aan besteedden. Maar ook de Boléro van Maurice Ravel of de muziek van Schindler’s List (door John Williams) staan in de lijst.
Eigentijds is klassieke muziek van na 1975
Nu zijn er klassiekers en eigentijdse klassiekers. Eigentijdse klassieke muziek is klassieke muziek die gecomponeerd is na 1975. Als voorbeeld noemen we Arvo Pärt. Mocht je hem niet kennen, dan heb je vast wel eens muziek van hem gehoord, want zijn muziek komt in heel veel soundtracks van hedendaagse films voor.
Dat klinkt ‘hip’, maar hip is geen woord dat je gebruikt als je over Pärt praat. Pärt zelf is een bescheiden en teruggetrokken man, wordt wel een kluizenaar genoemd, die ver van onze moderne wereld verwijderd lijkt. Des te opvallender is het dat zijn muziek zoveel mensen beroert.
Arvo Pärt is een componist uit Estland die vooral bekend staat als één van de belangrijkste componisten van de gewijde muziek. Gewijde muziek? Gewijde muziek wordt vooral in de kerk gebruikt, toch reikt de muziek van Pärt verder. Sommige mensen noemen het buitenaards. Zijn muziek voelt als ongrijpbaar, en toch kan het je helemaal pakken. Inpakken eigenlijk.
Nieuw: de tintinnabuli stijl van Pärt
Pärt werd geboren in 1935, doorliep het conservatorium in Tallinn en kreeg in zijn vroege carrière al kritiek van het Sovjetregime op zijn eerste orkestwerk. (Estland was tot 1991 deel van de Sovjet-Unie). De man bleek vooruitstrevend en vernieuwend. Hij componeerde onder meer muziek voor verschillende animatiefilms en startte zijn werkzame leven als klankregisseur bij de radio van Estland. Een persoonlijke crisis bracht hem tot het Russisch-orthodoxe geloof en zijn muzikale carrière ging daarin mee. Hij creëerde steeds meer religieuze muziek wat hem wederom door het Sovjetregime niet in dank werd afgenomen.
In de jaren zeventig veranderde hij van koers en ontwikkelde de tintinnabuli stijl. Een door hem zelf ontwikkelde muziekstijl waarbij pianoklanken klinken als belletjes of klokjes. Je hoort dat er steeds een (drie)klank wordt herhaald, met af en toe een hoge of een lage toon die ineens sterk hoorbaar is. Dat klinkt alsof je een klok hoort slaan. Wie het door hem in 1978 gecomponeerde Spiegel im Spiegel beluistert, zal het herkennen. Het is dit werk dat enorm bekend is geworden, naast eerdere werken zoals Tabula Rasa en Cantus in memory of Benjamin Britten, beide uit 1977. Spiegel im Spiegel werd zowel in 2020 als in 2021 door de luisteraars van de klassieke zender VRT Klara op de eerste plaats gezet in hun Top 100. In de Klassieke Top 400 van Radio 4, gekozen door luisteraars, eindigde het stuk op nummer 3, na de Matthäus Passion van Bach en het Requim van Mozart. De titel Spiegel im Spiegel (spiegels in de spiegels) verwijst naar het beeld dat ontstaat als je kijkt in spiegels die tegenover elkaar staan. Een beeld van oneindigheid.
Moderne componist tussen klassiekers
Best opvallend dat een stuk van een moderne componist tussen de klassiekers terecht komt, die eeuwen eerder werden gecomponeerd. Volgens kenners is het stuk van Pärt een eenvoudige compositie, maar met een enorme zeggingskracht. In de jaren tachtig, Pärt woont dan inmiddels in Wenen en later in West-Berlijn, zet hij zijn carrière voort door vooral religieuze werken te creëren, met name voor koren. Later volgde onder andere het eveneens bekende Stabat Mater (1985).
In 2019 maakte Paul Hegeman een documentaire over Arvo Pärt: Het Pärt gevoel. In de documentaire wordt de toen 83-jarige componist onder meer gevolgd tijdens een intensieve samenwerking met het Cello Octet Amsterdam. Dat is best bijzonder want Pärt geeft eigenlijk geen interviews. Dat gebeurt in de documentaire ook niet, maar je komt redelijk dichtbij doordat je de componist aan het werk ziet.
Beethoven in de huiskamer
Pärt is een voorbeeld van klassieke muziek van onze tijd, die steeds meer liefhebbers kent. Maar ook de klassieke muziek van beroemde componisten uit eerdere eeuwen lijkt te worden herondekt. Mede te danken aan televisieprogramma’s als ‘Tijl en de Negende van Beethoven’ en een programma als Maestro, waarbij BN’ers voor even als dirigent voor een groot orkest staan om klassieke muziek ten gehore te brengen. Vanaf nu schalt niet alleen Pärt, maar ook Beethoven steeds vaker door de huiskamer.
Fotocredits
Tijl Beckand: Eduardus Lee
Maestro: Wessel de Groot
